Không vì thuỷ điện mà "giết" sông Vu Gia

UBND TP. Đà Nẵng đã cảnh báo là "sẽ có thảm hoạ môi trường, gây bất ổn xã hội nếu thiết kế xây dựng thuỷ điện Đăk Mi4 (Quảng Nam) mà cắt tiệt dòng sông Vu Gia để đổ về sông Thu Bồn".

Sau hơn 1 năm sự việc không được xử ly đã dẫn đến tranh chấp lưu vực sông Vu Gia. Việc giải quyết chậm trễ của các bộ, ngành trung ương như hiện nay sẽ gây tốn kém tiền tỉ để khắc phục, hoặc sẽ xảy ra thảm hoạ môi trường.

Sẽ là thảm hoạ

Vu Gia là một trong những lưu vực sông liên tỉnh lớn của VN. Từ 2005, Bộ Công nghiệp đã quy hoạch xây dựng trên hệ thống sông Vu Gia đến 7 thuỷ điện bậc thang, đều nằm trên địa bàn Quảng Nam. Trong đó, 6 thuỷ điện thiết kế theo nguyên tắc trả nước về dòng cũ. Riêng thuỷ điện Đăk Mi4 - tại huyện Phước Sơn, thiết kế hút kiệt nguồn chính của dòng Vu Gia, chuyển sang sông Thu Bồn.

Với thiết kế như vậy, hơn 1.850km2 diện tích của lưu vực sông Vu Gia (kể từ đầu nguồn đến Ái Nghĩa, huyện Đại Lộc, Quảng Nam) sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ "cái chết" của dòng sông. Trên 40.000 người dân cùng hàng chục nghìn hécta lúa, hoa màu thuộc các huyện Đại Lộc, Điện Bàn của Quảng Nam và Hoà Vang của Đà Nẵng sẽ bị thiếu nước, trong đó có Nhà máy nước Cầu Đỏ - cấp nước chính cho TP. Đà Nẵng sẽ phải ngừng vận hành do bị nhiễm mặn.

Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng Trần Văn Minh cho biết: "Đây không chỉ là cảnh báo, thực tế từ tháng 7.2008, khi thuỷ điện A Vương (một nhánh ở thượng nguồn sông Vu Gia) tích nước, đã gây hạn hán cho 10.000ha đất nông nghiệp hạ lưu, khiến Nhà máy nước Cầu Đỏ ngừng hoạt động vì nhiễm mặn... Nếu thuỷ điện Đăk Mi4 đi vào hoạt động theo thiết kế trên, không chỉ hàng vạn hécta đất nông nghiệp thiếu nước tưới, dân Đà Nẵng thiếu nước sinh hoạt... mà sẽ là thảm hoạ đối với môi sinh, môi trường, gây bất ổn xã hội".

Chính vì vậy, ngay sau khi khởi công thuỷ điện Đăk Mi 4 tháng 4.2007, UBND TP. Đà Nẵng đã có hàng loạt công văn đề nghị Bộ Công nghiệp (nay là Bộ Công Thương) chủ trì một cuộc họp, nhằm đối thoại, phản biện để sửa đổi thiết kế,  tìm giải pháp tích cực hơn. Tuy nhiên, 4 lần gửi công văn đều không được hồi âm. Tháng 5.2009, UBND TP. Đà Nẵng tiếp tục có công văn gửi Bộ TNMT, Thủ tướng đề nghị can thiệp... Theo chỉ đạo của Thủ tướng, hôm nay (ngày 11.6), Bộ Công Thương tổ chức cuộc họp với các bên liên quan.

Lỗ hổng quản lý nhà nước

Chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng cũng nói rõ, Đà Nẵng ủng hộ chủ trương khai thác tài nguyên nước trên sông Vu Gia, nhưng phải là khai thác đa mục tiêu. Dự án Đăk Mi4 không góp phần cải thiện dòng chảy, tạo sự phát triển nguồn tài nguyên nước mà còn làm suy thoái, cạn kiệt dòng Vu Gia.

Phó GĐ Sở NNPTNT Đà Nẵng - ông Huỳnh Vạn Thắng, cho biết: "Cả 7 báo cáo đánh giá tác động môi trường tại các công trình thuỷ điện trên dòng Vu Gia đều không đề cập đến ảnh hưởng nguồn nước ở hạ lưu. Đơn vị tư vấn lập Dự án thuỷ điện Đăk Mi4 còn nhầm lẫn cơ bản khi cho rằng cắt dòng Vu Gia, chuyển về sông Thu Bồn, rồi sau đó sẽ chảy về dòng Vu Gia trước khi ra biển. Sự nhầm lẫn này là do không đi khảo sát, thậm chí không nhìn bản đồ. Bởi thực tế, chỉ 1 nhánh nhỏ của Vu Gia ở hạ lưu - rẽ qua sông Quảng Huế, đổ về sông Thu Bồn ở Giao Thuỷ. Và chỉ một lượng nhỏ nước trên sông Thu Bồn chảy về sông Hàn (Đà Nẵng), qua sông Vĩnh Điện, nhưng không sử dụng được vì sông Vĩnh Điện quanh năm nhiễm mặn và ô nhiễm nặng".

Do lũ lụt, năm 2001 sông Vu Gia bị cắt dòng, chuyển về sông Thu Bồn ở Đại Lộc, gây thiếu nước nghiêm trọng các tỉnh bắc Quảng Nam và Đà Nẵng. Bộ NNPTNT đã đầu tư hàng trăm tỉ đồng để đắp đập Đại Cường...; nhưng cắt nguồn Vu Gia để phục vụ thuỷ điện Đăk Mi 4 sẽ phủ nhận nỗ lực ấy. Khai thác thuỷ điện là quan trọng, nhưng cần đảm bảo môi sinh, môi trường, đời sống cư dân và khai thác bền vững, đa mục tiêu. Vì những lẽ ấy, Đà Nẵng, sẽ tranh chấp đến cùng để nước Vu Gia được trả về dòng cũ.