Khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long: Các dòng sông kêu cứu

Sông Đồng Nai đang dần tiến tới ngưỡng hạn chế nguồn nước

Hệ thống lưu vực sông Đồng Nai với diện tích tự nhiên trên 49.600 km2 chảy qua 11 tỉnh, TP (từ Tây Nguyên đến Đông Nam bộ), có dòng chảy trung bình năm đạt 1.000m3/giây (tổng lượng nước trên 41.000 tỷ m3/năm) cung cấp nước sinh hoạt cho khoảng 16 triệu dân và phục vụ sản xuất cho 10.000 doanh nghiệp sản xuất công nghiệp và gần 70 khu công nghiệp, khu chế xuất

Ngoài ra, trữ lượng nước ngầm dọc theo lưu vực sông Đồng Nai đạt 22 triệu m3/ngày, trong đó trữ lượng có thể khai thác là 12 triệu m3/ngày. Tuy nhiên các vấn đề liên quan đến tài nguyên nước đã nảy sinh và ngày càng phức tạp, môi trường nước bị ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng.

Ông Nguyễn Vũ Huy (Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam) cho biết, mặc dù thượng nguồn lưu vực sông Đồng Nai chất lượng nguồn nước chưa đáng lo ngại, nhưng ở khu vực hạ lưu từ sau đập thủy điện Trị An, đập hồ Dầu Tiếng xuống đến cửa biển, nguồn nước nhiều nơi đã bị ô nhiễm nặng.

Vấn đề nổi cộm hiện nay đối với lưu vực sông Đồng Nai là ô nhiễm nguồn nước và thiếu nước sử dụng trong mùa khô. Lượng nước bình quân đầu người trên lưu vực sông Đồng Nai hiện chỉ đạt trên 2.515m3/người/năm.

Trong khi đó, theo Hội Tài nguyên nước Quốc tế (IWRA), những quốc gia có lượng nước bình quân hàng năm dưới 4.000m3/người là quốc gia thiếu nước. Ông Huy cho rằng, sự cần thiết, cấp bách hiện nay là phối hợp giữa các ngành, các địa phương trong lưu vực đối với việc quản lý tài nguyên nước, đây là chìa khóa cho việc sử dụng công bằng và bền vững nguồn tài nguyên nước.

Theo ông Nguyễn Văn Hùng, Giám đốc Trung tâm quan trắc (Sở Tài nguyên và Môi trường Đồng Nai), nhiều đoạn trên sông Đồng Nai hiện đã bị ô nhiễm, chất lượng nguồn nước đang có chiều hướng suy giảm. Trong đó đoạn sông  đi qua vị trí đặt nhà máy nước Thủ Đức (nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt cho hàng triệu người dân TP HCM) chất lượng nguồn nước chưa đủ yêu cầu cung cấp nước sinh hoạt.

Từ nhiều năm nay, các nhà khoa học đã cảnh báo, ngoài nguyên nhân nước thải đầu độc dòng sông này (mỗi ngày sông Đồng Nai tiếp nhận 2 triệu m3 nước thải ô nhiễm, trong đó có 600.000m3 nước thải công nghiệp), hiện nay việc quy hoạch một số công trình thủy điện đầu nguồn cũng là một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm cho sông Đồng Nai.

Ông Nguyễn Xuân Vinh (Phòng nghiên cứu sinh thái - Viện Sinh học Nhiệt đới) khẳng định, đập thủy điện Trị An là bậc thang thủy điện đầu tiên trên sông Đồng Nai được xây dựng nhưng không có công trình cầu vượt (thang cá) cho các loài thủy sản, đã chặn đường di cư của một số loài thủy sản quan trọng như tôm càng xanh, cá chình và làm mất đi nguồn lợi thủy sản vốn có ở vùng thượng nguồn sông Đồng Nai.

Ông Vinh cũng cảnh báo việc quy hoạch các đập thủy điện trên sông Đồng Nai sẽ đe dọa đến tính toàn vẹn của phức hệ đất ngập nước khu vực Bàu Sấu (Vườn Quốc gia Cát Tiên); các đập thủy điện có thể làm ngập và thay đổi sâu sắc môi trường, chế độ thủy văn vùng hạ lưu, làm giảm hoặc mất đi tính đa dạng sinh học ở khu vực này.

Sông Mêkông: Thủy điện đe dọa đến "sự sống"

Sông Mêkông dài 4.800km chảy qua lãnh thổ của 6 quốc gia: Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Phía hạ lưu, đoạn chảy qua vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của Việt Nam, sông chia ra làm nhiều nhánh, trong đó có 2 sông lớn là sông Tiền và sông Hậu. Dòng chảy của sông Mêkông đã cung cấp nước ngọt sinh hoạt và sản xuất của vùng ĐBSCL.

Ông Dương Văn Ni, trường Đại học Cần Thơ đánh giá: vấn đề nổi cộm nhất ở góc độ khai thác từ sông Mêkông đó là việc ngăn dòng chảy để xây dựng các đập thủy điện. Phía thượng nguồn của sông Mêkông đã có 3 đập thủy điện được xây dựng và hiện một số nước đang có kế hoạch xây dựng mới 8 đập thủy điện. Với việc xây dựng các đập thủy điện sẽ làm hạn chế lưu lượng dòng chảy của sông, ảnh hưởng đến hệ sinh thái.

Ông Trần Văn Tư, Phó Chủ tịch liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật TP Cần Thơ cho biết, theo đo đạc vào tháng 10/2008 cho thấy lưu lượng nước trên sông Mêkông chỉ đạt 28.000m3/giây, trước đó lưu lượng dòng chảy trên sông này là 40.000m3/giây.

Ông Tư còn cho biết, vụ lúa đông xuân năm 2009, lưu lượng nước trên sông Tiền và sông Hậu chỉ đạt mức 1.600m3/giây, trong khi nhu cầu cung cấp nước cho 1,5 triệu ha lúa của vùng này, lưu lượng nước phải đạt 1.700m3/giây. Chính vì thế, vụ đông xuân ở các tỉnh Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau bị thiếu nguồn nước cung cấp cho nông nghiệp.

Mặt khác, những năm gần đây tình trạng sạt lở đất ở vùng ĐBSCL ngày càng nghiêm trọng nhất là lưu vực sông Tiền, sông Hậu và vùng cửa biển một số tỉnh Bến Tre, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và Cần Thơ, nguyên nhân được cho là do lượng phù sa ở hạ lưu giảm.

Nhiều nhà khoa học lo ngại, việc phát triển công nghiệp ở các vùng lưu vực sông Mêkông nhưng không chú trọng đến việc xử lý nguồn thải mà xả nguồn nước bẩn ra sông cũng là một trong những nguyên nhân đe dọa đến sự sống của dòng sông này.

Bên cạnh đó, thời gian gần đây tại các vùng sông ở ĐBSCL xuất hiện nhiều loài sinh vật ngoại lai như: cây mai dương, ốc bươu vàng, cá lau kính… đã làm mất đi tính đa dạng sinh học của hệ sinh thái khu vực ĐBSCL.

Bên cạnh đó, tình trạng biến đổi khí hậu cũng ngày càng tác động lớn đến vùng hạ lưu sông Mêkông, do nước biển dâng, tình trạng xâm mặn càng ngày càng sâu.