Nguy cơ cạn kiệt nước ở đô thị

Nước ngầm đang cạn kiệt

Các đô thị ngày một phát triển và tăng nhanh, kéo theo sự gia tăng dân số, các chung cư, cao ốc văn phòng, khu chế xuất... đang làm nhu cầu sử dụng nước không ngừng tăng. Và chính các đô thị đang từng ngày thọc sâu hút cạn kiệt nguồn nước ngầm từ lòng đất.

Thống kê sơ bộ cho thấy, lượng nước khai thác sử dụng cho các đô thị từ vài trăm đến hàng triệu mét khối/năm, trong đó khoảng 50% nguồn nước cung cấp cho các đô thị được khai thác từ nguồn nước ngầm.

Các nguồn nước ngầm được khai thác nằm ngay trong đô thị hoặc ven đô thị. Chỉ tính riêng Hà Nội, hiện mỗi ngày khai thác khoảng 800.000m3 (khoảng 300 triệu mét khối /năm); TPHCM khai thác khoảng 500.000m3 (khoảng 200 triệu mét khối /năm). Các đô thị khu vực đồng bằng Nam Bộ cũng đang khai thác khoảng 300.000 mét khối /ngày (110 triệu mét khối /năm).

Các kết quả nghiên cứu quan trắc mới nhất cho thấy, tại một số đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM, Hải Phòng, Hòn Gai, Vinh, Cà Mau, Sóc Trăng, Bạc Liêu... nguồn nước ngầm đang có những dấu hiệu cạn kiệt, ô nhiễm, nhiễm mặn. Mực nước của các tầng chứa nước khai thác bị hạ thấp liên tục theo thời gian.

Điển hình như Hà Nội, mực nước tầng chứa Pleistoxen hạ thấp với tốc độ 0,4m/năm; TPHCM là 0,6m/năm; Cà Mau là 1m/năm... Sự nhiễm bẩn nguồn nước ngầm quan sát được ở các thành phố Hà Nội, Lạng Sơn, Đồng Hới, TPHCM... ; lún sụt nền đất ở Hà Nội, TPHCM, vùng Hoài Đức (HN), Cam Lộ (Quảng Trị)...

Tại khu vực miền núi phía bắc, các hoạt động công nghiệp đang ảnh hưởng nặng nề đến nguồn nước ngầm. Tại thành phố Lạng Sơn, Thái Nguyên, hệ thống giếng khoan khu vực sông Kỳ Cùng, sông Cầu đang bị ô nhiễm nặng. Tại Quảng Ninh, Hải Phòng, hàng loạt giếng khoan đang bị nhiễm mặn nặng nề do tốc độ khai thác quá nhanh trên cùng một địa tầng. Ở nội thành Hải Phòng, nhiều giếng khoan bị nhiễm mặn và mực nước tụt sâu 1-2m.

Với các đô thị miền Trung, nước ngầm được khai thác ở độ sâu nhỏ (khoảng 10 -25m), lớp phủ bề mặt mỏng nên dễ bị ô nhiễm. Qua khảo sát, phần lớn các nguồn nước này đều bị nhiễm vi sinh và một số chỉ tiêu vi lượng vượt mức cho phép nhiều lần...

Thiếu chính sách bảo vệ tài nguyên nước ngầm

Để có nước phục vụ sinh hoạt, buộc các đô thị phải sử dụng nguồn nước ngầm. Đã có những đô thị trên thế giới phải lấy nuớc ngầm xa hàng trăm cây số bởi hệ thống nước ngầm trong và ven đô thị của họ đã cạn kiệt. Đó không phải là bài học mới, nhưng không hề cũ trong bối cảnh phát triển đô thị quá nhanh, thiếu quy hoạch ở Việt Nam.

Ở các nước phát triển, nước ngầm đã trở thành nguồn tài nguyên quý giá và được bảo vệ nghiêm ngặt. Khai thác nguồn nước ngầm để phục vụ phát triển các đô thị là việc làm cần thiết. Tuy nhiên, sự phát triển quá nhanh của các đô thị cùng với sự khai thác vô tội vạ đang nảy sinh nhiều nguy cơ tác động xấu đến nguồn tài nguyên nước dưới đất.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, đó là tình trạng khai thác vượt quá trữ lượng tiềm năng, gây cạn kiệt nguồn nước; khai thác không theo quy hoạch hoặc thiếu đánh giá nguồn nước; chưa xem xét đầy đủ vấn đề bảo vệ nguồn nước ngầm khi xây dựng các quy hoạch về sử dụng đất, phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị...

Đặc biệt, công tác thu gom chất thải rắn, xử lý nước thải tại nhiều đô thị còn rất sơ khai, dẫn đến tình trạng nguồn nước bẩn, các chất gây nguy hại thấm sâu làm ô nhiễm nguồn nước...

Tuy nhiên, những chính sách pháp luật để bảo vệ nguồn tài nguyên nước ngầm chưa đủ mạnh để cùng các cơ quan chức năng bảo vệ được nguồn tài nguyên, phục vụ đời sống thiết yếu của các đô thị trong hiện tại và tương lai.

Tại Hà Nội, nhiều giếng khoan cũ bị suy giảm lưu lượng, Cty kinh doanh nước sạch hằng năm phải khoan thêm nhiều giếng khác thay thế. Kết quả quan trắc trong 15 năm qua cho thấy, diện tích vùng có cốt cao, mực nước 0m tăng lên 1,5 lần, vùng cốt cao mực nước -8m tăng 3 lần, vùng cốt cao mực nước -14m tăng lên 5 lần. Mực nước ở các lỗ khoan vùng nội đô giảm liên tục với tốc độ bình quân 0,4m/năm.

Hiện tượng suy giảm chất lượng nước cũng khá rõ, đặc biệt là ô nhiễm asen và vật chất hữu cơ, các hợp chất nitơ. Các kết quả nghiên cứu cho thấy, nồng độ asen trong nguồn nước ngầm tăng cao không chỉ ở Hà Nội mà còn có ở các nơi khác như Hà Nam, TPHCM… Các thành phần hóa học khác như NH4, NO2 cũng có sự biến động rõ rệt.