Nước trên hệ thống sông toàn quốc đang cạn kiệt

Tiến sỹ Nguyễn Lan Châu, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương cho biết, nguyên nhân đầu tiên của tình trạng cạn kiệt, thiếu nước trên sông Hồng được lý giải là do mùa mưa năm 2009 kết thúc sớm, lượng mưa ở Bắc Bộ ít cộng với nắng nóng kéo dài. Tại khu vực Nam Bộ và Tây Nguyên cũng liên tục là nhiều ngày nắng nóng, nhất là ở khu vực các tỉnh miền đông Nam Bộ đã dẫn tới nguồn nước bị suy giảm nhanh. Lượng nước ngầm suy giảm nhanh tại nhiều khu vực còn do nguyên nhân chất lượng rừng đầu nguồn bị suy giảm dẫn tới khả năng giữ nước của rừng không cao. Ngoài ra, việc khai thác sử dụng nguồn nước ngầm quá mức, đáy sông bị hạ thấp... cũng là nguyên nhân làm nguồn nước bị suy giảm nhanh. Theo kết quả kiểm tra của các cơ quan chuyên môn, do nhu cầu sử dụng tài nguyên nước tăng, nên trong khoảng 10 năm gần đây mỗi năm nước ngầm ở Hà Nội đã giảm khoảng 1m. Tại khu vực ở thành phố Hồ Chí Minh nước ngầm cũng tụt giảm gần 1m mỗi năm do tình trạng khai thác nước ngầm quá mức. Đặc biệt từ đầu năm 2010 đến nay, nắng nóng và khô hạn kéo dài cũng đã làm nước ngầm ở một số khu vực bị tụt xuống từ 0,4 đến 0,75 mét so với những tháng trước đây.

Các giải pháp ứng phó

Theo kiến nghị của Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Trung ương, để từng bước giảm nhẹ, khắc phục tình trạng cạn kiệt và thiếu nước trên lưu vực sông Hồng cần cấp bách thực hiện các giải pháp tăng cường giám sát nguồn nước từ nước ngoài chảy vào Việt Nam và giám sát việc khai thác, sử dụng nước, đặc biệt là ở hạ du các hồ chứa. Để đảm bảo nguồn nước sử dụng, trong đợt khô hạn này cần xây dựng lại cơ chế vận hành của các hồ chứa hợp lý, hài hòa giữa yêu cầu phát điện và các nhu cầu nước khác dưới hạ du, phù hợp với chế độ dòng chảy thượng nguồn và hạ du các hồ chứa. Các địa phương cũng cần nhanh chóng triển khai việc tăng diện tích các loại rừng có khả năng giữ nước, sinh thủy trong mùa khô. Quản lý‎ chặt chẽ việc khai thác nhằm tăng nguồn cấp nước cho các sông trong mùa khô. Nhiều giải pháp tiết kiệm nước và sử dụng nước hiệu quả hơn cũng được khuyến cáo ứng dụng như thay đổi cơ cấu sử dụng nước, thay đổi cơ cấu mùa vụ, nhất là cơ cấu cây trồng theo khí hậu phù hợp với khả năng cung cấp nước, sẽ giảm căng thẳng về nguồn nước mà vẫn cho hiệu quả cao. Trong những năm qua, nhiều mô hình ở các tỉnh Trung Trung Bộ đã chuyển từ sản xuất ba vụ lúa hàng năm thành hai vụ lúa hoặc một lúa hai màu vẫn mang lại hiệu quả kinh tế cao. Qua đó, đã tận dụng được tối đa hiệu quả nguồn nước mưa và giảm căng thẳng về cấp nước trong mùa khô.

Một giải pháp khác cũng được các chuyên gia đưa ra là che phủ đất bằng các giải pháp truyền thống dùng rơm rạ, cỏ khô… đối với cây trồng lâu năm như càphê, chè, cây ăn quả vừa có tác dụng giữ ẩm chống hạn, vừa bổ sung lượng mùn làm xốp đất, tốt cây. Những năm gần đây, nhiều vùng đã sử dụng vật liệu mới để làm giảm bốc hơi như biện pháp che phủ nilông trên mặt luống khi gieo trồng lạc, dưa hấu, dâu tây, cà chua hoặc đưa vào đất các chất giữ ẩm mang lại hiệu quả cao. Đồng thời, giảm nhỏ mức tưới ở những giai đoạn sinh trưởng của cây trồng không quyết định đến năng suất và chất lượng sản phẩm cũng là một giải pháp tốt. Đặc biệt gần đây nhất tại tỉnh Bạc Liêu đã ứng dụng thành công quy trình tiết kiệm nước trong sản xuất nông nghiệp. Mô hình này nếu được ứng dụng ở nhiều tỉnh thành sẽ góp phần quan trọng trong việc ổn định sản xuất, hạn chế được phần nào những khó khăn do thiếu nước bởi hạn hán và xâm nhập mặn.