Ở đâu có nước, ở đó kinh tế phát triển mạnh, nhưng…

Quản lý, khai thác bền vững và hợp lý các hồ lớn với nhiều mục đích khác nhau như thế nào để hài hòa lợi ích giữa địa phương và các bên liên quan? Kinh nghiệm và cả những bất cập trong quản lý, khai thác tài nguyên nước ở một số hồ lớn là những bài học hay.

Chẳng bao lâu nữa, Thanh Hóa sẽ có hồ lớn ở Cửa Đạt, hồ thủy lợi phục vụ cho công việc nhà nông và cho việc phát điện, trên đất huyện miền núi Thường Xuân. Hồ Cửa Đạt khi được tích nước sẽ có diện tích mặt nước là 40 triệu m2, nghĩa là gấp 10 lần diện tích mặt nước hồ Núi Cốc (Thái Nguyên). Và lượng nước mà nó chứa lên tới 1,45 tỷ m3.

Là công trình đa chức năng, giảm lũ cũng là mục tiêu của hồ Cửa Đạt. 5 cửa xả, kích thước 11x17 m với tần suất xả trong một giây là 8.200 m3. Hồ được xây dựng sẽ bớt đi bao đau thương nhà trôi người mất mỗi kỳ mưa lụt thường năm. Và nước hồ Cửa Đạt trước khi tới được chân lúa, chân ngô để thành nước lợi thì đã làm xoay tuốc bin của hai nhà máy để sản sinh ra điện với công suất 88-97 MW. Còn phải kể đến nước cho sinh hoạt hàng ngày của nhiều làng mạc, nữa là đô thị, nhà máy đã và sẽ ra đời. Như thế, mặc nhiên nó cũng là hồ nuôi cá cùng nhiều loài thủy sinh khác, là địa chỉ du lịch sáng giá.

Nhưng sẽ không đơn giản nếu ngay từ bây giờ không tập trung xây dựng quản lý, khai thác và phát triển bền vững những hồ lớn như vậy. Theo nhóm nghiên cứu đề tài "Nghiên cứu biện pháp quản lý, khai thác, bảo vệ nguồn lợi và phát triển nuôi thủy sản hồ chứa bền vững trên địa bàn tỉnh Đồng Nai" do PGS.TS. Phùng Chí Sỹ làm chủ nhiệm, việc sử dụng nguồn nước ngọt hồ Trị An để nuôi thủy sản nhằm phát triển ngành thủy sản tỉnh Đồng Nai là rất cần thiết, nhưng tận dụng như thế nào để phát triển nuôi các loài thủy sản phù hợp, mà không ảnh hưởng đến các ngành kinh tế khác, không gây tác động môi trường đang là vấn đề cần quan tâm.

Hồ Trị An nhận nước của sông Đồng Nai và sông La Ngà nên có rất nhiều nguồn nước thải ra hồ Trị An như: Nước thải sinh hoạt và nước thải công nghiệp, nông nghiệp từ các tỉnh, thành trong lưu vực sông Đồng Nai; ô nhiễm do thảm thực vật bán ngập...Những nguồn nước thải đó đã gây ra sự ô nhiễm khá lớn cho khu vực hồ Trị An. Theo kết quả điều tra, khảo sát, nguồn ô nhiễm do phân hủy thảm thực vật vùng bán ngập đóng góp nhiều nhất, thứ hai là ô nhiễm do nuôi cá bè và nguồn ô nhiễm do Nhà máy Đường La Ngà.

Để giảm thiểu tải lượng ô nhiễm thải vào hồ Trị An, cần áp dụng các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm từ các nguồn, bao gồm cả biện pháp giảm ô nhiễm do phân hủy thảm thực vật tại vùng bán ngập. Quy tụ quản lý Nhà nước các hồ chứa trên địa bàn tỉnh Đồng Nai nói chung và quản lý các hoạt động thủy sản trên hồ chứa nói riêng, về một mối. Hình thức tổ chức HTX nuôi thủy sản cần được thay đổi về hình thức quản lý.

Mặt khác, xã hội hóa hoạt động thủy sản trên hồ Trị An, tách chức năng quản lý Nhà nước các hồ chứa ra khỏi chức năng kinh doanh thủy sản trên hồ chứa, thu hút nhiều hơn cộng đồng cư dân và các doanh nghiệp tư nhân vào việc kinh doanh thủy sản từ công đoạn nuôi thủy sản đến đánh bắt, chế biến, tiêu thụ sản phẩm. Đồng thời, cần sử dụng cơ chế đấu thầu diện tích mặt nước để tổ chức hoạt động thủy sản theo từng giai đoạn 5 năm.

Bài học về hồ Thác Bà, hơn một năm trước, báo động ở mức nước cạn đến cốt quy định vẫn phải vận hành máy phát điện theo chỉ đạo, rất đáng được lưu tâm.

Mực nước hồ xuống thấp, một bộ phận người dân vùng hồ được hưởng lợi. Đó là huyện Yên Bình cấy được 146 ha lúa chiêm xuân dưới cốt nước 58m; trồng được 300 ha lạc xuân; việc đánh bắt thủy sản bằng lưới vét thuận lợi hơn. Nhưng hệ quả của nước cạn cũng đang báo động tình trạng đào đá quý trái phép gia tăng tại vùng bán ngập, thậm chí có tư nhân dùng cả tàu hút để khai thác, tìm kiếm đá quý trên vùng hồ, gây ra tình trạng lộn xộn về an ninh trật tự trong khu vực. Do nước hồ cạn, Chương trình Khám phá du lịch hồ Thác Bà, nằm trong tổng thể "Lễ hội về nguồn" năm 2008 do tỉnh Yên Bái đăng cai đã bị hoãn vô thời hạn. Trên 200 lồng cá của ngư dân vùng hồ phải kéo về phía nước sâu hơn, dẫn đến nguy cơ ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt cung cấp cho thành phố Yên Bái.

Không thể dễ dàng khẳng định nguồn nước rót cho các hồ là vô tận, dù quanh hồ có các khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia, làm nguồn sinh thủy cung cấp nước cho hồ. Chính vì vậy, khai thác tài nguyên nước hài hòa cần phải là phương châm cho các hồ lớn, hồ nhân tạo, chứ không phải chỉ với những dòng sông.