Quản lý nguồn nước sông Bé mùa khô hạn

Lưu vực sông Bé được đánh giá là có nguồn nước dồi dào nhất trong các lưu vực thuộc hệ thống sông Đồng Nai. Theo kết quả tính toán, tổng lượng nước tưới, sinh hoạt, công nghiệp đến năm 2010 chiếm khoảng 23,5% và năm 2020 chiếm khoảng 35% tổng lượng nước năm. Tuy nhiên vẫn xảy ra tình trạng thiếu nước cục bộ. Nhu cầu dùng nước ngày một tăng cùng với sự phân bổ nước không đều và yêu cầu duy trì dòng chảy môi trường đã khiến vấn đề quản lý nguồn nước trên lưu vực sông Bé trở nên vô cùng cấp thiết.

Theo nhà khoa học Nguyễn Thị Phương, Phân viện Khí tượng Thủy  văn và Môi trường phía Nam (Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường), mức tăng  nhu cầu nước lớn nhất trên lưu vực sông Bé là thời kỳ 2010, khi hình thành các khu công nghiệp và khu dân cư tập trung của Bình Dương và Bình Phước. Tại vùng thượng lưu như Thác Mơ, Cần Đơn chỉ xảy ra thiếu nước vào những năm khô hạn. Còn khu thiếu nước nghiêm trọng nhất là vùng Srock Phu Miêng, thiếu nước từ tháng 3 đến tháng 5, cao điểm là tháng 4. Đặc biệt xét trường hợp lượng mưa giảm 5-10% do biến đổi khí hậu, mức đảm bảo cung cấp nước cho khu vực này chỉ đạt 65-80%.

Biến đổi khí hậu cũng sẽ làm giảm công suất các nhà máy phát điện, đặc biệt là thủy điện Thác Mơ. Nếu lượng mưa giảm 5%, điện lượng tại Thác Mơ có thể giảm 26% và giảm 10% thì có thể mất đi 37% điện lượng. Hai Nhà máy Cần Đơn và Srock Phu Miêng giảm từ 5-11%.

Nghiên cứu của nhà khoa học Nguyễn Thị Phương còn cho thấy, lợi nhuận dùng nước của ngành nông nghiệp cao nhất và cấp nước cho sinh hoạt là thấp nhất do nhu cầu nước cho nông nghiệp lớn nhất. Tuy nhiên nếu tính tỷ suất lãi trên đơn vị 1,3 nước sử dụng thì ngành nông nghiệp lại có tỷ suất lãi thấp nhất và cao nhất là ngành công nghiệp. Như vậy, cần các địa phương có định hướng sản xuất phù hợp cho các ngành để vừa sử dụng nước tiết kiệm, vừa thu được hiệu quả kinh tế cao nhất.

Câu chuyện thiếu nước cho các nhu cầu sản xuất, sinh hoạt... cần được giải quyết bằng nhiều phương án. Biến đổi khí hậu chỉ là một phần. Hiện tượng El Nino gây khô hạn cũng chỉ là cái cớ. Quản lý hiệu quả nguồn nước không thể không tính tới việc điều tiết nguồn nước tại các hồ thủy điện, lựa chọn ưu tiên nhu cầu nước trong từng thời điểm trong năm. Dù mức độ thiếu nước sông Bé chưa lớn, sự cạnh tranh trong việc dùng nước của các ngành chưa nghiêm trọng so với một số vùng khác trong hệ thống sông Đồng Nai song cần nhìn xa hơn để tính toán cân đối lại trong việc sử dụng nguồn nước sông Bé đạt hiệu quả kinh tế cao  nhất.