Xử lý tình trạng ô nhiễm môi trường làng nghề: không vì lợi ích trước mắt...

Hiện nay, trên địa bàn Hà Nội có 1.270 làng có nghề, trong đó 256 làng được UBND TP công nhận theo các tiêu chí làng nghề. Những làng nghề Hà Nội có truyền thống hàng trăm năm, tạo ra những sản phẩm tinh xảo, nổi tiếng khắp trong và ngoài nước như lụa Vạn Phúc, gốm Bát Tràng, tranh Hàng Trống, thêu Quất Động… không những vừa giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho các hộ gia đình nông thôn mà còn mang những giá trị văn hóa ngàn đời của làng xã. Song, trong quá trình phát triển, vấn đề ô nhiễm môi trường đang là mối đe dọa cho chính người dân làm nghề.

Chỉ số ô nhiễm vượt quá tiêu chuẩn cho phép

Kết quả khảo sát mới đây nhất của Viện Khoa học và Công  nghệ môi trường Đại học bách khoa Hà Nội, đưa ra những con số báo động: 100% mẫu nước thải ở các làng nghề có thông số vượt quá tiêu chuẩn cho phép; nước mặt, nước ngầm đều có dấu hiệu ô nhiễm. Khảo sát cụ thể ở một số làng nghề cũng cho thấy những con số hết sức lo ngại.

Tại thôn Phú Đô, xã Mễ Trì, hàm lượng BOD trong nước thải vượt tiêu chuẩn cho phép từ 3 - 4 lần, cặn lơ lửng, chất hữu cơ, nitơ, phốt pho trong nước thải rất cao. Các làng nghề tái chế nhựa Triều Khúc, dệt nhuộm Tân Triều, nước thải tại mương thải chung bị ô nhiễm nghiêm trọng bởi hàm lượng BOD vượt tiêu chuẩn cho phép 14,4 lần, COD vượt 10,8 lần. Làng nghề sắt thép Dục Tú, làng Xuân Phương nước thải không qua xử lý, hàm lượng COD trong nước thải ở một số cơ sở sản xuất đã vượt quá tiêu chuẩn cho phép từ 1 - 3 lần, hàm lượng dầu mỡ gấp 7 lần.

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, không chỉ nguồn nước thải mà các chỉ số ô nhiễm không khí, ô nhiễm tiếng ồn đều vượt tiêu chuẩn cho phép. Tại các làng nghề gỗ Vân Hà và Liên Hà, hàm lượng các chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) cao hơn tiêu chuẩn cho phép từ 3 - 5 lần, nhiệt độ ở làng gốm Bát Tràng cao hơn xung quanh từ 1,5 - 30 C; hai làng nghề Xuân Phương và Dục Tú tiếng ồn cao hơn tiêu chuẩn cho phép từ 3 - 4 lần.

Sức khoẻ người dân đang bị đe dọa

Báo cáo môi trường quốc gia năm 2008 cho thấy, tại nhiều làng nghề, tỷ lệ người mắc bệnh (đặc biệt là nhóm người trong độ tuổi lao động) đang có xu hướng gia tăng. Tuổi thọ trung bình của người dân tại các làng nghề ngày càng giảm, thấp hơn 10 năm so với làng không làm nghề.

Ở các làng tái chế kim loại, tỷ lệ người mắc bệnh ung thư, thần kinh rất phổ biến, nguyên nhân gây bệnh chủ yếu là do sự phát thải khí độc, nhiệt cao và bụi kim loại từ các cơ sở sản xuất. Trong Báo cáo hiện trạng môi trường TP Hà Nội 2008, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho biết, tại các làng sản xuất kim loại, tỷ lệ người mắc các bệnh liên quan đến thần kinh, hô hấp, ngoài da, điếc và ung thư chiếm tới 60% dân số. Tại các làng nghề chế biến nông sản thực phẩm, bệnh phụ khoa chiếm chủ yếu (13 – 38%), bệnh về đường tiêu hóa (8 – 30%), bệnh viêm da (4,5 - 23%), bệnh đường hô hấp (6 - 18%), bệnh đau mắt (9 – 15%). Tỷ lệ mắc bệnh nghề nghiệp ở làng nghề Dương Liễu 70%, làng bún Phú Đô là 50%.

Tác hại của ô nhiễm môi trường qua các chỉ số là hết sức lo ngại. Theo ông Bùi Quang Cảnh, Trưởng thôn Phú Đô, ông đã sống ở thôn gần hết cuộc đời, đã quen với dòng nước đen kịt của con mương tiêu chảy qua thôn nhưng đến ngày hè nắng nóng, nước bốc mùi nồng nặc khiến ông phát sốt vì không thở nổi. Còn những người dân ở đây, vì cuộc sống mưu sinh, họ vẫn phải sống trong môi trường đó dù biết rằng sức khỏe đang bị đe dọa hàng ngày.

Cần có sự chung tay của Nhà nước và nhân dân

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường ở các làng nghề, tuy nhiên nguyên nhân chính của tình trạng ô nhiễm kể trên vẫn là do các cơ sở sản xuất kinh doanh ở các làng nghề còn manh mún, nhỏ lẻ, phân tán, phát triển tự phát, không đủ vốn và không có công nghệ xử lý chất thải. Bên cạnh đó, ý thức của chính người dân làm nghề cũng chưa tự giác trong việc thu gom, xử lý chất thải. Phó trưởng Phòng Quản lý tiểu thủ công nghiệp làng nghề, Sở Công Thương Hà Nội Nguyễn Phương Thảo cho biết, khắc phục tình trạng ô nhiễm ở các làng nghề rất khó khăn, nan giải và để cân bằng được giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường là một bài toán khó. Mỗi hộ dân một ngày thu lãi khoảng vài chục đến vài trăm nghìn đồng từ nghề truyền thống  nhưng để xây dựng được khu xử lý nước thải phải tốn hàng tỷ đồng. Ngân sách TP chi hỗ trợ phát triển làng nghề hàng năm  thì nhỏ giọt. Đây cũng là một bài toán khó giải cho các nhà quản lý cũng như chính quyền địa phương.

Trước mắt, để giải quyết tình hình ô nhiễm nghiêm trọng nhiều làng nghề, TP đã lập "Đề án xử lý môi trường làng nghề”. Theo đó, từ nay đến năm 2015 sẽ xây dựng hệ thống xử lý môi trường cho khoảng 30 làng nghề đang ô nhiễm đặc biệt nghiêm trọng. Đồng thời khuyến khích phát triển nghề, làng nghề bảo tồn, phát huy được các yếu tố truyền thống, không khuyến khích phát triển những làng nghề gây ô nhiễm. Sở Công thương sẽ phối hợp với các ngành liên quan kiểm tra chặt chẽ thường xuyên, kiên quyết đình chỉ những cơ sở cố tình không thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường; sử dụng quỹ môi trường để hỗ trợ các hộ sản xuất, kinh doanh áp dụng các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm, đề ra lộ trình để các doanh nghiệp làng nghề giảm dần mức độ ô nhiễm cho đến khi đạt chuẩn.

Để phát triển làng nghề bền vững, bảo vệ môi trường làng nghề, quan trọng nhất vẫn là ý thức người dân, không vì lợi ích trước mắt mà xem nhẹ việc ô nhiễm môi trường. Người dân làng nghề cần tích cực, chủ động và có biện pháp tham gia bảo vệ môi trường lao động, môi trường sống. Bên cạnh đó, Nhà nước phải tạo điều kiện cho người dân tiếp cận những giải pháp kỹ thuật, công nghệ sản xuất sạch và thân thiện với môi trường.